Zmysłowość prawosławnych nabożeństw

WSTĘP
Tytuł ma być nieco chwytliwy, i zmusić do chwili refleksji. Bo, oczywiście, często słysząc przymiotnik „zmysłowy”, sprowadzamy go do terminu „seksualny”. A nie musi tak być. Można oczywiście mówić o zmysłach duchowych w jakimś sensie. Ale żeby je „obudzić”, musimy właściwie ukierunkować zmysły cielesne, materialne. Właśnie! „ukierunkować”, a nie „stłamsić”. Mamy nad nimi panować, tak by służyły nam do zbawienia, do wchodzenia w Bożą Rzeczywistość. Bo człowiek to istota psychosomatyczna, tj. duchowa i cielesna (można też rozróżniać na ciało, ducha i duszę czy też ciało, duchowość, psychikę). Dlatego też cały człowieka ma się przebóstwiać!

W jednej z modlitw dziękczynnych po przyjęciu Świętej Eucharystii – czyli Tajemnicy Tajemnic=Sakramentu Sakramentów – mówimy tak:

Kanonizacja w prawosławiu – jak to wygląda? Jakie są kategorie świętości?

Na wstępie należy zaznaczyć, że – typowo dla chrześcijańskiego Wschodu – odpowiedź na to pytanie zależy od Cerkwi lokalnej. Tym bardziej, że to ryt bizantyjski – o nim tu mowa. Pewne szczegóły mogą się różnić, zarówno samego procesu, jak i potem od strony liturgicznej.
Można jednak stwierdzić, iż w procesie kanonizacyjnym nie ma takich procedur, jak w Kościele katolickim, ani poszczególnych funkcji. Nie ma zatem „adwokata diabła”, stopni jak „czcigodny sługa Boży”, „błogosławiony” („błogosławiony” to typ świętości, co zobaczymy potem), wymogu potwierdzenia cudu… Poruszam tu także krótko temat relikwii – moszczy.

I Ogłoszenie świętości – proces kanonizacji
Potocznie mówi się „kanonizacja”, choć osobiście uważam, że arabski termin ‘ilān al-qaddasa, czyli „ogłoszenie świętości” oddaje doskonale prawosławne podejście i praktykę w tej kwestii.

1. Inicjatywa we wszystkich Cerkwiach lokalnych zaczyna się podobnie. Mianowicie, wierni nawiązują modlitewną więź z daną osobą/danymi osobami poprzez nawiedzanie grobu, modlitwę, piszą hymny i ikony tych osób (choć zazwyczaj bez aureoli). Mogą towarzyszyć temu cuda, jak np. uzdrowienia, ale

Śpiew na Komunię w rycie bizantyjskim

WSTĘP
Przedstawiane tu zagadnienie dotyczy w zasadzie dwóch momentów Boskiej Liturgii, następujących jeden po drugim. Pierwszy to tzw. zapriczastie, czyli Komunia duchowieństwa i przygotowanie Darów dla wiernych, a dla wiernych przygotowanie się do Ich przyjęcia. Priczastie to w cerkiewnosłowiańskim jedna z nazw sakramentu Eucharystii, zatem dosłownie to moment „przed Priczastiem/Eucharystią świeckich wiernych”. Ta część dla duchowieństwa dzieje się w ołtarzu, a świeccy są poza nim. Drugi moment to udzielanie Świętych Darów Ciała i Krwi Pańskich wiernym: niższemu duchowieństwu jak np. lektorzy oraz świeckim. Tu już większość/wszyscy są poza ołtarzem, przed ikonostasem: prezbiterzy (czy też biskup, jak jest) przy pomocy diakonów udzielają Eucharystii (czasem też sami diakoni, zależnie od sytuacji), a wierni Ją przyjmując, podchodząc do Kielicha Pańskiego.

To tak w skrócie, bo ten artykuł ma mówić o tym, co śpiewać i czytać w dwóch częściach Świętej Liturgii. Pragnę jednak poruszyć jeszcze jeden pokrewny wątek dotyczący tego, co następuje już po przyjęciu Ciała i Krwi Chrystusa przez wszystkich, którzy byli do tego sposobni. Bo tutaj też występują pewne różnice pomiędzy tradycjami lokalnymi, a niekiedy wręcz parafiami.

Zatem, tekst zostanie podzielony na trzy części. I w każdej

(Do)wolność w prawosławnej liturgice?…

I WSTĘP
Od razu zaznaczę: tekst traktuje ogółem o wschodnich rytach – więc w jakiejś mierze dotyczy to katolików wschodnich, ale jest pisany przez prawosławną, zatem takie jest spojrzenie tego artykułu. I, jak zazwyczaj na tym blogu, nacisk i perspektywa są głównie rytu bizantyjskiego, bo rodzimego autorki. Przeto tekst nie dotyczy za bardzo WRO (Western Rite[s] Orthodox) – czyli tych około kilkudziesięciu prawosławnych parafii rytów zachodnich. Dzieli się na 4 zasadnicze części, po niniejszym wstępie: źródła liturgiczne; kto odpowiada za porządek prawosławnych nabożeństw; przykładowe dowolności; co jest mimo wszystko naruszeniem porządku liturgicznego (to ostatnie pewnie można rozwinąć).

Artykuł skierowany jest przede wszystkim do osób nie będących „wschodniakami”, a jednocześnie interesujących się hobbistycznie lub naukowo szeroko pojętym wschodnim chrześcijaństwem. Często łacinnik pyta prawosławnego (czy grekokatolika) o różne rzeczy, które dla tego drugiego są abstrakcyjne: „kiedy robić znak krzyża”, „czy rzecz x jest przepisowa”, „czy sprawa y jest regulowana”, „gdzie to jest zapisane”, „jak jest prawidłowo” etc. Może też być przekonany, że tylko dany wariant jest prawidłowy – po czym się okazuje, że nawet w ramach jednej lokalnej tradycji, ba! diecezji, tak nie jest. Również niektóre wykłady i teksty naukowe dotyczące wschodnich spraw liturgicznych, a popełnione przez zachodniego chrześcijanina – albo nawet birytualistę, ale którego rodzimym rytem jest rzymski – mają niekiedy dziwny wydźwięk dla wschodniego wyznawcy Chrystusa. A to wszystko wynika ze spraw, które zostaną omówione właśnie w tym tekście.

Na początku przytoczę anegdotę, z życia wziętą. Pewien człowiek, spoza Cerkwi, obserwuje prawosławne nabożeństwo. Ciągle jakiś ruch, wiele rzeczy w chaosie, ale jednak, jak się okazuje, jakoś dziwnie uporządkowanym. Stwierdza (mnie więcej, nie pamiętam słowo w słowo): prawosławie to dowód na istnienie Ducha Świętego. Tu, nawet na nabożeństwie, niby nic nie jest do końca sprecyzowane, a jednak wszystko to działa, ewidentnie Duch Święty tym kieruje.

Zapodam tu jeszcze dwa istotne cytaty: 

Najczęstsze błędne stereotypy dotyczące prawosławia

Tytuł może nieco clickbaitowy, a sam artykuł na pewno nie wyczerpie tematu… Nie poruszę tu błędnych przekonań aż zanadto straszliwych, typu „prawosławni nie czczą Matki Bożej”, „czy prawosławni mają Komunię” albo „prawosławna Wigilia według TVN, gdzie mięso ląduje na stole”. Punkty nie są według jakiejś kolejności – ot, które przyszły mi do głowy. Być może sami Czytelnicy podsuną mi kolejne – wówczas je dopiszę. Niektóre punkty mogą jednak zaskoczyć samych prawosławnych, tych nieco mniej świadomych własnej wiary i/lub nie znających różnych tradycji lokalnych. Oczywiście, tekst jest subiektywny, napisany ze strony prawosławnej! A do tego antiocheńskiej, bo zawsze podkreślam, że najbliższa memu sercu jest właśnie ta Cerkiew lokalna. No i, wreszcie, tekst odnosi się przede wszystkim do wschodnich rytów prawosławia, a w pierwszej kolejności do bizantyjskiego, więc pewne niuanse mogą być różne.
Tekst nie ma zamiaru wchodzić w apologetykę, a raczej przedstawić tę drugą stronę, która nie ma tyle głosu w polskojęzycznych mediach. A w tych niestety można znaleźć sporo błędów, także w przewodnikach turystycznych, a nawet w tekstach publikowanych przez KAI, tj. Katolicką Agencję Informacyjną.

I Dotyczące Kościoła
1. „Wschodnie chrześcijaństwo”/„Kościoły wschodnie”
Terminy „wschodnie chrześcijaństwo” czy „Kościoły wschodnie” same w sobie nie są błędne. Jednak często ich zastosowanie jest błędne, odnośnie jednej grupy lub kontekstu, podczas gdy… Wschodnie chrześcijaństwo to kilka wyznań (prawosławie bizantyjskie i prawosławie orientalne, katolicyzm, nestorianizm, a nawet są też wspólnoty z nurtu reformacji związane z rytami wschodnimi), zatem wiele Kościołów, i nie wszystkie są ze sobą w łączności wiary i sakramentów. A nawet w ramach jednego wyznania mogą funkcjonować przeróżne ryty liturgiczne, a zatem

Kościoły orientalne – ich lista, teologia i ortodoksyjność

Kościoły te – jak zresztą w tytule – często nazywane orientalnymi (ang. Oriental Orthodox, arab. Urṯūḏuksiyya Mašriqiyya), by odróżnić je od tych wschodnio-rzymskich=bizantyjskich. Znane także jako „dochalcedońskie”/„przedchalcedońskie” /„miafizyckie”. Po polsku bywają nazywane „ortodoksyjnymi”, by odróżnić je od prawosławia bizantyjskiego, jest to jednak, w mojej skromnej opinii, sztuczny termin. Jednak ortodoksja w języku polskim częściej odnosi się do kwestii w judaizmie albo po prostu pewnego konserwatyzmu; tymczasem na gruncie chrześcijańskim mamy rodzimy, bo słowiański odpowiednik tego greckiego terminu: to właśnie „prawosławny”.

Jest to rodzina Cerkwi, które odłączyły się od Cerkwi wschodnio- i zachodnio-rzymskich (tzn. „bizantyjskich” i Zachodu łącznie Rzymem), czyli cesarskich, na soborze w Chalcedonie w 451 roku – stąd nazwa „dochalcedońskie”/„przedchalcedońskie”.

Ta schizma wynikła jednak przede wszystkim z

Lista lokalnych Kościołów prawosławnych bizantyjskich i ich charakterystyka

Wszystkie te Cerkwie posługują się rytem bizantyjskim (Greek Orthodox/Byzantine Orthodox/Roum Orthodox), tyle że w różnych jego odmianach (tradycjach) lokalnych – właściwie każda Cerkiew lokalna ma co najmniej jedną własną tradycję i kilka pomniejszych w ramach niej/nich. Te Kościoły prawosławne nazywane są też czasem „chalcedońskimi”/„wschodnimi” (Eastern Orthodox/Urṯūḏuksiyya šarqiyya), jako że przyjęły postanowienia soboru chalcedońskiego, skoro były związane z Cesarstwem Bizantyjskim (Wschodniorzymskim) i grecki pełnił rolę najważniejszego języka w tych wspólnotach. W ramach niektórych z tych Kościołów istnieją także parafie rytów zachodnich, co zostało wspomniane w poprzednim artykule. Te zachodnie parafie, w zależności od jurysdykcji, posługują się kalendarzem neojuliańskim lub starojuliańskim, a język to angielski, hiszpański, łacina, niemiecki, francuski. Wszystkie Cerkwie z listy stanowią JEDEN KOŚCIÓŁ, który wyznajemy w Credo; a dlaczego? to można przeczytać w artykule: Struktura Kościoła prawosławnego i jego ryty liturgiczne

Podane nazwy Cerkwi lokalnych nie są