Zmysłowość prawosławnych nabożeństw

WSTĘP
Tytuł ma być nieco chwytliwy, i zmusić do chwili refleksji. Bo, oczywiście, często słysząc przymiotnik „zmysłowy”, sprowadzamy go do terminu „seksualny”. A nie musi tak być. Można oczywiście mówić o zmysłach duchowych w jakimś sensie. Ale żeby je „obudzić”, musimy właściwie ukierunkować zmysły cielesne, materialne. Właśnie! „ukierunkować”, a nie „stłamsić”. Mamy nad nimi panować, tak by służyły nam do zbawienia, do wchodzenia w Bożą Rzeczywistość. Bo człowiek to istota psychosomatyczna, tj. duchowa i cielesna (można też rozróżniać na ciało, ducha i duszę czy też ciało, duchowość, psychikę). Dlatego też cały człowieka ma się przebóstwiać!

W jednej z modlitw dziękczynnych po przyjęciu Świętej Eucharystii – czyli Tajemnicy Tajemnic=Sakramentu Sakramentów – mówimy tak:

Jak dobrze przeżyć Post Bożonarodzeniowy?

Jak dobrze przeżyć Adwent? Co roku każdy z nas zadaje sobie to pytanie. Mobilizujemy się szczególnie na okresy postne, a zwłaszcza na tygodnie Wielkiego Postu oraz Postu Filipowego – czyli tego przygotowującego do Bożego Narodzenia i Epifanii. Jest wiele literatury internetowej i papierowej na ten temat. Co roku od duchownych na kazaniach, rekolekcjach i spowiedziach słyszymy różne porady i historie. Również ten blog podaje wiele sugestii tu i ówdzie. Cykl „Jak dobrze przeżyć” na tej stronie ma się skupiać na aspektach praktycznych, więc i tu nie będzie inaczej. Ale o jedzeniu na sam koniec – więc nie będzie na starcie typowego zdjęcia suchej kromki chleba i garści orzechów jako wyobrażenia zmagań postnych. Ale fotki z żarełkiem na koniec nie zabranie – i będzie to sałatka fattusz wymyślona przez libańskich… melkitów (arabskich grekokatolików) na okresy postne, która przyjęła się także wśród innych katolików, a także prawosławnych.

Najbardziej podstawowa uwaga dla Osoby Czytającej ten tekst: jest on pisany przez prawosławną wierną; nieoficjalny, subiektywny, wypływający z własnych doświadczeń i przemyśleń. Jednak też – co powinno być oczywiste – opiera się on na księgach liturgicznych oraz istniejących tradycjach ustno-praktycznych, co powinno być zresztą widoczne.

Dla przypomnienia – daty podaję wg cerkiewnej mineji. W nowym stylu są one tożsame z kalendarzem świeckim; w starym stylu te daty opóźniają się obecnie 13 dni, więc jak ktoś używa tego kalendarza, to musi sobie te 13 dni dodawać. Zatem Czytelnik nie może spodziewać się tu porad w stylu: „co mam robić, gdy inni świętują, a ja jeszcze nie, a do tego mam post”; sama jestem nowostylna, i nigdy nie obchodziłam Bożego Narodzenia czy Epifanii – a co zatem, także postu przygotowującego do nich – według kalendarza starojuliańskiego, dlatego trudno, bym coś tutaj zasugerowała.

No właśnie, a pierwsza porada to…

Kościoły orientalne – ich lista, teologia i ortodoksyjność

Kościoły te – jak zresztą w tytule – często nazywane orientalnymi (ang. Oriental Orthodox, arab. Urṯūḏuksiyya Mašriqiyya), by odróżnić je od tych wschodnio-rzymskich=bizantyjskich. Znane także jako „dochalcedońskie”/„przedchalcedońskie” /„miafizyckie”. Po polsku bywają nazywane „ortodoksyjnymi”, by odróżnić je od prawosławia bizantyjskiego, jest to jednak, w mojej skromnej opinii, sztuczny termin. Jednak ortodoksja w języku polskim częściej odnosi się do kwestii w judaizmie albo po prostu pewnego konserwatyzmu; tymczasem na gruncie chrześcijańskim mamy rodzimy, bo słowiański odpowiednik tego greckiego terminu: to właśnie „prawosławny”.

Jest to rodzina Cerkwi, które odłączyły się od Cerkwi wschodnio- i zachodnio-rzymskich (tzn. „bizantyjskich” i Zachodu łącznie Rzymem), czyli cesarskich, na soborze w Chalcedonie w 451 roku – stąd nazwa „dochalcedońskie”/„przedchalcedońskie”.

Ta schizma wynikła jednak przede wszystkim z

Struktura Kościoła prawosławnego i jego ryty liturgiczne

W polskojęzycznych mediach jest tyle przekłamań, niedopowiedzeń i błędów terminologicznych dotyczących Kościoła prawosławnego, że zdecydowałam się na stworzenie wpisu związanego z liturgiką, ale zarazem wykraczającego poza tę tematykę, a przy tym bardzo podstawowego w obszarze wiedzy teologicznej, a nawet społecznej.
Ten artykuł ma stanowić wstęp do dwóch kolejnych, czyli wypisów Cerkwi lokalnych i krótkich not o nich: najpierw tych prawosławnych rytu bizantyjskiego, a potem tzw. orientalnych. Przy okazji Kościołów orientalnych pojawią się także podstawowe informacje o ich związkach z prawosławiem i ich teologii. Wszystkie te teksty mają zabarwienie subiektywne. Na pewno będą pomocne w przyswajaniu sobie treści z bloga, zwłaszcza dla osób spoza kręgów wschodniochrześcijańskich.

I Podstawy eklezjologii, czyli nauki o Kościele
1. Głową Kościoła prawosławnego jest sam Jezus Chrystus, zaś Cerkiew (Kościół) to Jego Ciało. Naturalnym jest więc, że wierni są członkami tego Ciała, ale oczywiście nie głową. Zatem, żaden biskup, choć pochodziłby z szanowanej katedry czy nawet z którejś – bardzo licznych na Wschodzie – stolicy apostolskiej, albo gdyby nawet był uważany za świętego żyjącego na ziemi, to… Nie może być głową Kościoła powszechnego.

2. Od czasów apostolskich Kościołów lokalnych było wiele, ale tworzyły one zawsze jeden Kościół, skoro miały i maja jedną głowę, Wcielonego Syna Bożego, i wyznając Go w ten sam sposób. To niejako stanowi także odwzorowanie Trójcy Świętej: Jeden Bóg, ale w Trzech Hipostazach (Osobach).

3. Członkiem Cerkwi staje się poprzez sakramenty:

Dni modlitewnej pamięci o zmarłych w Prawosławiu

Wstęp
Czy prawosławni obchodzą Wszystkich Świętych i Zaduszki? Jeśli tak, to kiedy? Jak prawosławni modlą się za zmarłych, jakie mają nabożeństwa żałobne? Kiedy odwiedzają groby bliskich i jak to wygląda? Odpowiedzią jest poniższy tekst 😉 Co istotne, traktuje on nie tylko o rycie bizantyjskim (typowym dla polskiej Cerkwi, rosyjskiej, greckiej itp.), ale także pozostałych rytach wschodnich, a nawet pokrótce zachodnich prawosławnych.

Należy także od razu zaznaczyć, iż święto Wszystkich Świętych na całym chrześcijańskim Wschodzie nie wiąże się z modlitwą za zmarłych, jest radosne (także w aspekcie ludowym), i wypada różnie:

Największe różnice pomiędzy prawosławiem i katolicyzmem

WSTĘP

Czym się różni prawosławie od katolicyzmu? Niniejszy artykuł odpowiadający na to pytanie będzie bardzo powierzchowny i uproszczony, bo, oczywiście, na każdy z podanych punktów można by napisać prace naukowe. Jako prawosławie rozumiem kanoniczne Cerkwie zarówno rytu bizantyjskiego (z kilkudziesięcioma parafiami rytów zachodnich) jak i tzw. orientalne (dochalcedońskie, miafizyckie – czyli Koptowie, Ormianie, Syriacy, Etiopczycy i Erytrejczycy, Indusi – Malankarczycy) gdyż w praktyce będą to te same różnice z katolicyzmem; sam tekst pisany jest jednak przez prawosławną rytu bizantyjskiego, stąd ta perspektywa będzie tu dominować. Zostanie też ujęte, na koniec każdego punktu, podejście do danej kwestii Katolickich Kościołów Wschodnich (grekokatolików, maronitów, Ormian katolickich i innych, czyli tak zwanych unitów, choć sami nie zawsze lubią tej nazwy, bywa wręcz obraźliwa) – często są one pomijane w takich zestawieniach, a stanowią jednak grupę różną od rzymskiego katolicyzmu. Wszystkie praktycznie są mniej lub bardziej zlatynizowane – z drugiej jednak strony, bywały bardziej, teraz można zauważyć tendencję powrotu do korzeni. Latynizacja wpływa nie tylko na aspekty liturgiczne, ale także duchowe i dogmatyczne.

Ktoś może zapytać, czy latynizacja sama w sobie jest zła? Obecnie tak, ponieważ z punktu widzenia ortodoksji doszło do skażenia. Historycznie nie, bo liturgicznie różne ryty i tradycje wzajemnie od siebie czerpały, i sam ryt bizantyjski, tak charakterystyczny dla prawosławia, ma pewne rzeczy zaczerpnięte od łacinników sprzed schizmy, m. in. hymn Te Deum laudamus św. Ambrożego z Mediolanu oraz Liturgię Uprzednio Poświęconych Darów św. papieża rzymskiego Grzegorza Dialoga (oczywiście dostosowaną do swojego rytu). Istnieją też prawosławne parafie rytów zachodnich, tzw. WRO, które starają się przywrócić zachodnie liturgikę i duchowość ortodoksji. Trzeba jednak przyznać, iż jest to bardzo trudne po tylu wiekach. Należy także dodać, iż są to parafie, które dobrowolnie i całościowo wybierały przyłączenie się do Cerkwi prawosławnej z różnych wcześniejszych zachodnich denominacji. Nie jest to zatem droga uniatyzmu katolickiego. O kwestii latynizacji w Katolickich Kościołach Wschodnich więcej w tym tekście.

Zostanie tu pominiętych wiele aspektów liturgicznych, które stanowią różnice rytowe (obrządkowe), a nie dogmatyczne, i które wewnątrz zarówno prawosławia, jak i katolicyzmu, są bardzo zróżnicowane – np. kalendarz liturgiczny.

Aby nakreślić różnice, najpierw zostaną przedstawione źródła prawosławnej dogmatyki i jej praktykowania.

ŹRÓDŁA WIARY PRAWOSŁAWNEJ
Prawosławie to

Zmartwychwstanie Twoje Chryste Zbawicielu, aniołowie opiewają na Niebiosach… – hymn Paschalnej Nocy

Prezentowany tu hymn jest bardzo krótki, ale jakże wyczekiwanych przez prawosławnych chrześcijan, zwiastujący już Zmartwychwstanie Pańskie, i z ostatnią prośbą, by w Nie godnie wejść. To pierwszy hymn, który pojawia się w Pentekostarionie (Triodzie Kwietnej) – księdze obejmującej dni od Zmartwychwstania Pańskiego do Niedzieli Wszystkich Świętych (tydzień po Pięćdziesiątnicy).

Jednakże w większości tradycji nie jest to pierwszy paschalny hymn. W Noc Paschalną sprawujemy najpierw połunoszcznicę paschalną, kiedy jest odniesiona płaszczenica (wizerunek Chrystusa w grobie na płótnie) i śpiewany Kanon Wielkiej Soboty, o czym więcej tutaj. Potemnastępuje drugiej nabożeństwo z całego cyklu Nocy Paschalnej, o której to można więcej przeczytać w tym artykule. To drugie nabożeństwo, nazywane na naszych terenach najczęściej zautrenią paschalną (przed-jutrznią paschalną) rozpoczyna się…

No właśnie, jak wspomniano, w znakomitej większości tradycji, nie hymnem, który jako pierwszy pojawia się w Pentekostarionie. Lecz hymnem, którego go w nim nie ma… To wykonywany