Upadłe jestestwo nasze miłosiernie wzniósłszy – doksastikon Wniebowstąpienia Pańskiego

Przedstawiony w tym wpisie hymn śpiewany jest na wieczerni święta Wniebowstąpienia Pańskiego, a zatem w środowy wieczór VI tygodnia po święcie Paschy. Nazywa się on doksastikonem, gdyż poprzedza go zawołanie „Chwała Ojcu, i Synowi, Świętemu Duchowi…”.

Wieńczy on stichery świąteczne na wersety Panie wołam do Ciebie (cs. Gospodi wozzwah Tebe). Śpiewany na ton szósty, opisuje wydarzenie nie tylko z perspektywy ludzkiej, ale przede wszystkim – ekonomii Zbawienia. Zawiera zatem

Któraś zrodziła w czasie nie mającego czasu… – zadostojnik Wniebowstąpienia Pańskiego

Jak każde święto z grona 12, tak i święto Wniebowstąpienia Pańskiego ma swój zadostojnik, śpiewany przez cały okres świąteczny na Boskiej Liturgii. W tym przypadku od czwartku na 40. po Passze do piątku przed Zesłaniem Ducha Świętego włącznie.

Zadostojnik to hymn do Bogurodzicy na Boskiej Liturgii, który zastępuje w dane dni zwyczajny hymn do NMP Marii „Godnym jest” – w cerkiewnosłowiańskim „Dostojno jest”, stąd nazwa „zadostojnik”: „zamiast <dostojno>”. Zadostojnik wzięty

Wniebowstąpiłeś, spełniwszy Opatrzność względem nas… – kontakion Wniebowstąpienia Pańskiego

Kontakion święta Wniebowstąpienia Pańskiego doskonale streszcza esencję tego święta (tekst o jego liturgice; artykuł o treści). Hymn ten napisał prawdopodobnie św. Roman Melodos. Jest on na ton szósty, jednak jest to automelos (cs. samopodobien) – to znaczy, że to specyficzny wariant tonu 6, wyróżniający się na tle innych hymnów, w tym kontakionów, będących w tym właśnie tonie. Kontakion jest śpiewany kilkukrotnie: na jutrzni po szóstej pieśni kanon, na godzinach kanonicznych (cs. czasach), na Boskiej Liturgii w ramach małego wejścia.

W tekście pada ciekawe wyrażenie, tutaj po polsku oddane jako „opatrzność”, jednak w tekście greckim mamy tu słowo „ekonomia”, po arabsku „tadbīr”, które oznacza „ekonomię”. W teologii prawosławnej mówimy o „ekonomii Zbawienia” – częściej, aniżeli „historii Zbawienia”, choć ten termin też jest poprawny. O co w tym chodzi?

Ikona Wniebowstąpienia Pańskiego

Ikonografia święta Wniebowstąpienia Pańskiego, obchodzonego na czterdziesty dzień od Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego, jest dosyć charakterystyczna, w ramach niech występują tylko pewne drobne różnice. Zalicza się również do najstarszych tematów ikonograficznych – do naszych czasów zachowała się ilustracja z aramejskiego Ewangeliarza Rabbuli z VI wieku, i od której nie odbiegają współczesne ikony i freski przedstawiające Wniebowstąpienie Chrystusa.

Rycina w Ewangeliarzu Rabbuli

Na ikonie możemy wyróżnić dwa „poziomy” – ten górny, Niebiański, oraz dolny, ziemski. W tej górnej partii widzimy Chrystusa – Jego postać jest dużo mniejsza, niż osób stojących na dole. Ma to wskazać na ten fakt, iż

Wzniosłeś się w chwale, Chryste Boże nasz… – troparion Wniebowstąpienia Pańskiego

Na czterdziesty dzień od Swego Zmartwychwstania Chrystus wstąpił na Niebiosa i zasiadł po prawicy Ojca. Dlatego też Kościół prawosławny na czterdziesty dzień od Paschy, w czwartek, obchodzi jedno z 12 największych świąt cerkiewnych: święto Wniebowstąpienia Pańskiego (cs. Woznesenie Gospodnie).

Ormiańska ikona Wniebowstąpienia

Chrystus jednak nas nie opuścił tego dnia. Musiało się to spełnić, by dziesięć dni później Święty Duch, Pocieszyciel zapowiedziany na wielkoczwartkowej, mistycznej wieczerzy, mógł zstąpić na nas. A co za tym idzie: 

Ostatnie dni Pięćdziesiątnicy – w oczekiwaniu na zstąpienie Świętego Ducha

W tygodniu pomiędzy Niedzielą Ojców I Soboru Powszechnego a ostatnią sobotą Świętej Pięćdziesiątnicy codziennie za pomocą hymnów prosimy o zesłanie Świętego Ducha. Co ważne, prosimy o to Chrystusa – drugą Osobę Trójcy, a nie samego Ducha. Czemu? Bo Ten jeszcze nie zstąpił, niejako znamy Go tylko z opowieści – oczywiście, w historii już zszedł, dlatego Cerkiew nie pomija Go zupełnie w czasie 49 dni od Paschy. Stąd też, zasadniczo, nie odmawiamy żadnych modlitw do Ducha Świętego w tym czasie – to tradycja całego chrześcijańskiego Wschodu, niezależnie od rytu. 

Oto przykłady prawosławnych hymnów z ostatnich dni: 

Święto Wniebowstąpienia Pańskiego (treściowo)

Liturgika i hymny, opisane w poprzednim poście, urzeczywistniają i przekazują treść. A w hymnach Wniebowstąpienia – które będą wybrzmiewać w cerkwiach od czterdziestego dnia od Paschy aż do piątku przed Zesłaniem Świętego Ducha (czyli czterdziestego ósmego dnia od Paschy) włącznie – słychać tryumf i nadzieję, a nie smutek, że Chrystus nas opuszcza.

Owszem, w typowo cielesnej postaci tego dnia On nas