Jak dobrze przeżyć święto Podwyższenia Krzyża?

Uwaga wstępna! Daty podaję według mineji, tj. kalendarza cerkiewnego – jeśli ktoś posługuje się starym stylem i nie pamięta faktycznych dat, a tylko te świeckie, to musi dodawać 13 dni. To, co piszę, wypływa z własnego doświadczenia, różnych zaobserwowanych tradycji – to tylko przykłady, nie żadna wyrocznia! Ufam jednak, że komuś może coś się z tego przydać, zwłaszcza żeby okres świąteczny się wyróżniał, by proza życia nas nie przygniatała, za to by co raz bardziej żyć Bożą Rzeczywistością. Bo o to chodzi przecież w życiu liturgicznym, a nawet ludowych obyczajach związanych z różnymi świętami i postami 😉

1. Podstawa to udział w nabożeństwach święta Podwyższenia Krzyża. Ideałem jest, by być na wieczerni z litiją w wigilię święta (tj. 13 września) i ewentualnie jutrzni – obydwa nabożeństwa zawierają prawie wszystkie specjalne hymny święta, które pozwalają poznać jego treść i wczuć się w nie. Do tego to naturalne przygotowanie do Boskiej Liturgii. I to Liturgia jest najważniejsza, sprawowana w dniu święta (14 września), mimo że zawiera dosyć niewiele specjalnych hymnów i modlitw, ale tylko na niej można przyjąć Eucharystię – czyli Priczastie, to znaczy mieć faktyczny udział w wydarzeniach święta. Nie zawsze jednak

Umiejscowienie krzyża w Cerkwi prawosławnej

Na blogu pojawiły się artykuły o wyglądzie i symbolice prawosławnego krzyża oraz o geście znaku krzyża. Pozostało napisać, gdzie krzyż pojawia się w cerkwi i u wiernych?

Można by rzec: wszędzie. Krzyż zdobi szaty kapłańskie, przeróżne utensylia liturgiczne, zasadniczo każdy prawosławny chrześcijanin powinien nosić krzyżyk na piersi… Jest jednak kilka miejsc, gdzie krzyż pełni jeszcze bardziej szczególną rolę.

Rzecz jasna, ten wpis nie wyczerpuje tematu.

Krzyż na kopule lub innym typie dachu cerkwi
Największa oczywistość. Cerkwie zazwyczaj mają kopuły w przeróżnych formach, i w sumie nie ma kopuły bez krzyża. Krzyż oczywiście może być też namalowany czy ułożony z kamieni lub cegieł nad wejściem czy na ścianach. Jednak ten krzyż lub krzyże na dachu to najbardziej czytelny znak tego, że jest to świątynia chrześcijańska. Stanowi to także swoiste wyniesienie, uwielbienie krzyża – niegdyś znaku hańby (a dla niektórych takim pozostaje po dziś dzień), teraz zaś czegoś, co powinno się wywyższać. Krzyż na kopule przywodzi również myśli, że jest on łącznikiem ziemi z niebem poprzez swoją rolę w Ekonomii (Historii) Zbawienia.

Krzyże przydrożne
Często są umieszczane przed cerkwią, wręcz przy poświęceniu kamienia węgielnego pod budowę. Mogą być bardzo proste, ale też i bardzo rozwinięte w formie, zwłaszcza u Rumunów.

U Indusów (chodzi o Cerkiew malankarską) są one

Krzyż pięknem Cerkwi … – eksapostilarion święta Podwyższenia Krzyża Pańskiego

Każde święto i bardziej popularny święty ma swój eksapostilarion, wśród Słowian znany też jako „swetilen”, zaś u Rumunów „luminanda”. To hymn jutrzni, wykonywany pomiędzy kanonem a sticherami pochwalnymi. W niektórych tradycjach przyjęło sie, by eksapostilariony melorecytować, a tylko na niektóre z największych świąt je śpiewać. W każdym razie, eksapostilariony są raczej na ton trzeci. Ich nazwa wiąże się ze światłością, co wiąże się z porą ich śpiewu – niestety, gdy sprawowane jest wsienocznoje bdienije (całonocne czuwanie) tylko z nazwy, tj. same skrócone wieczernia i jutrznia, to ten sens gdzieś znika.

Niektóre okazje mają dwa różne eksapostilariony, wówczas jest to dzielone przez zawołanie „Chwała Ojcu…”. Tak jest w przypadku święta Podwyższenia Krzyża – tutaj przedstawię pierwszy jego eksapostilarion.

Ikona święta Podwyższenia Krzyża

Centralne miejsce w cerkwiach 14 września i w całym okresie poświątecznym Podwyższenia Krzyża, aż do 21 września, zajmuje oczywiście krzyż, otoczony kwiatami. Jednak każde święto ma swoją ikonografię, i nie inaczej jest tutaj – ikona święta bywa wyniesiona na środek świątyni lub w okolice jej drzwi wejściowych na wieczerni w przededniu święta przy śpiewie sticher; motyw też ten nierzadko występuje na cerkiewnych freskach.

Rzecz jasna, na ikonie Podwyższenia Krzyża najważniejszy chrześcijański symbol jest jej głównym elementem. Patriarcha jerozolimski Makary stoi na szczycie pulpitu umiejscowionego na środku obrazu, i podnosi

Prawosławny Krzyż – objaśnienie i symbolika

Tytuł zostałby różnie zrozumiany w różnych krajach, a nawet regionach, gdyż… No właśnie, jak to w Prawosławiu bywa: różnorodność w jedności. To znaczy, każdy krzyż, który przedstawia Narzędzie Zbawienia lub krzyż tych, co poszli w ślad za Chrystusem, i reprezentuje to prawowiernie, jest prawosławnym krzyżem. W Polsce „prawosławny krzyż” kojarzy się z „dodatkową”, ukośną belką, a „katolicki krzyż” bez niej. Tymczasem w wielu prawosławnych krajach „przekreślony krzyż” (sic!), tj. z ukośną belką, prawie nie występuje – to bardziej typ wschodniosłowiański.

W tym tekście, publikowanym z racji trzeciej niedzieli wielkopostnej (więcej o niej tutaj), opiszę tylko pokrótce pewne charakterystyczne cechy Krzyża Zbawiciela, bez np. krzyża św. apostoła Andrzeja w kształcie litery „x”. I tak to nie wyczerpie tematu, który przecież bywa poruszany w pracach dyplomowych 😉

1. BELKI
Minimalna ilość belek to jedna pozioma i jedna pionowa, które choć trochę się krzyżują – np. krzyże łotrów ukrzyżowanych po obydwu stronach Chrystusa w ikonografii często są przedstawiane owszem, z dwoma belkami, ale nie krzyżującymi się, tzn. ta horyzontalna wieńczy pionową, jest nad nią.

Nad belką na ręce bywa umieszczana

Krzyż prosto nakreślił Mojżesz – kanon święta Podwyższenia Krzyża

Katabasja – czyli ostatnie zwrotki każdej z dziewięciu (de facto ośmiu, bo druga jest pomijana) kanonu, kiedy dwa chóry schodzą się w śpiewie – święta Podwyższenia Krzyża wykonywane są na długo przed samymi jego obchodami.

Samo święto obchodzone jest 14 września (więcej można o nim poczytać tutaj), a pierwszy jego zwiastun to 

Podwyższyłeś się na Krzyżu dobrowolnie… – kontakion Świętego Krzyża

Pierwszego sierpnia, czyli w pierwszy dzień postu przed świętem Zaśnięcia Bogurodzicy (więcej o nim tutaj), Cerkiew obchodzi święto wyniesienia Krzyża, o którym więcej można przeczytać w tym miejscu. Tego dnia, podobnie jak w zwykłe środy i piątki, a także 14 września, śpiewa się kontakion Krzyża w tonie czwartym.

Nie ukrywam, że jest on trudny do przetłumaczenia na polski. Poniżej moja nieudolna próba tłumaczenia, tekst cerkiewno-słowiański, i nagrania jego śpiewu w kilku językach: