Posty w Kościele prawosławnym – próba zarysu ogólnego, prawidła żywieniowe i wypis dni

WSTĘP
Na początku należy przypomnieć, iż post to nie tylko pewne zmiany w żywieniu. To zmiana całościowa: inne teksty liturgiczne i wzmożona modlitwa; pokłony do ziemi; pewne ograniczanie przyjemności (niekoniecznie złych samych w sobie); większa uwaga dotycząca wszystkiego tego, co dzieje się w nas i wokół nas. Każdy post wiąże się – w wersji minimalnej – z brakiem spożywania mięsa oraz ograniczeniem liczby posiłków (często w praktyce do jednego, dwóch lub trzech); wielu powie, że post wyklucza także współżycie seksualne, ale to powinno być zawsze decyzją obydwojga małżonków. Choć w okresach postów wielodniowych w niektóre dni dopuszcza się wino, to tylko w niewielkich ilościach, dla wzmocnienia – dobrym zwyczajem pobożności ludowej jest zupełne powstrzymanie się od alkoholu w takich okresach. Na chrześcijańskim Wschodzie zasadniczo nie istnieją pojęcia rzymskie typu „post jakościowy” i „post ilościowy”, bo de facto każdy post prawosławny zawiera obydwie rzeczy.

Ponadto warto podkreślić, iż post w znaczeniu pierwotnym oznacza

Teoria i praktyka – metropolita Aleppo Paweł (Jazidżi) na Wielką Środę

Tekst w moim tłumaczeniu ukazał się pierwotnie na stronie cerkiew.pl pięć lat temu.

Biedny, czy Jezus?
Kiedy Jezus był w Betanii w domu faryzeusza Szymona Trędowatego [w Wielką Środę wieczorem, przyp. tłum.], pewna cudzołożna kobieta nagle podeszła do Jezusa i wylała cenne mirro na Jego stopy, i wytarła je własnymi włosami. Judasz uskarżał się, że to drogie mirro mogłoby być sprzedane, a pieniądze rozdane biednym.

Było jego prawem zakwestionować to, co ta kobieta zrobiła. Często ludzie mają postawę twierdzącą, że wolę służyć ludzkości i biednym, i dbać o potrzeby człowieka.
Często naucza się, że istnieją dwa sposoby na życie:

Namaszczenie w Betanii – ikona Wielkiej Środy

Wielkośrodowy wieczór Chrystus spędza na wieczerzy w Betanii, w domu faryzeusza Szymona Trędowatego. W trakcie tej kolacji dzieje się coś niezwykłego, mającego skutek natychmiastowy (zdrada Judasza), i będącego zarazem proroctwem (przygotowanie do pogrzebu). Mianowicie, anonimowa kobieta – bez imienia, a jednak dorocznie wspominana w cerkwiach całego świata w Świętą Środę – wylewa bardzo drogi i unikatowy olejek nardowy na głowę Chrystusa. Tradycja cerkiewna łączy tę kobietę z jawnogrzesznicą, która się nawróciła, i która wyciera włosami i olejkiem stopy Zbawiciela.

Ikony przedstawiające to zdarzenie są dosyć różne, co po części

Chrystus Oblubieniec – ikona trzech pierwszych dni Wielkiego Tygodnia

Cały Wielki Tydzień poświęcony jest Jezusowi Chrystusowi, Bogoczłowiekowi. Chrystusowi Cierpiącemu. Najpierw psychicznie, potem też fizycznie. Już od Soboty Łazarza nie ma celebracji świętych dnia – ich imiona wymienia się tylko przy rozesłaniu, aczkolwiek i ono zaczyna się od Chrystusa – prawie każdego dnia w inny sposób. Również od Soboty Łazarza w zasadzie nie sprawuje się dodatkowych nabożeństw w jakichś intencjach – czy to za zmarłych, czy żywych. Nie skupiamy się również na swoich bolączkach czy pragnieniach – mieliśmy 40 dni na analizy i działania w tych sprawach.

Dlatego też od jutrzni Wielkiego Poniedziałku, do jutrzni Wielkiego Czwartku niewłącznie (więcej o liturgice trzech pierwszych dni tutaj), na środku cerkwi stoi ikona Chrystusa, czasem może być to wielkoformatowa postać. Chrystus Nauczający, a jednak najczęściej: tzw. Chrystus Oblubieniec. Kapłan powinien wynieść tę ikonę w trakcie wspomnianej jutrzni, przy śpiewie troparionu Oto Oblubieniec nadchodzi… Mamy odpowiedź, skąd taka nazwa. Ba, jutrznie trzech pierwszych dni Wielkiego Tygodnia często są nazywane „Jutrznią Oblubieńca” lub „Służbą/Nabożeństwem Oblubieńca”.

Chrystusa wjeżdżającego tryumfalnie do Jerozolimy powitaliśmy dzień wcześniej, w Niedzielę Palmową. Jednak patrzymy na tę ikonę, i coś

Niewiasta przed Twym pogrzebem przynosi wonności… – hymn Wielkiej Środy

Najsłynniejszym hymnem Wielkiej Środy wydaje się być jej doksastikon (czyli hymn kończący stichery po modlitwie „Chwała Ojcu…”, od gr. „Doksa Patri…”) śpiewany zarówno na jej Jutrzni, jak i Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów. Jest on autorstwa mniszki Kasji (Kasjany). Hymn ten opowiada o ostatnim z trzech namaszczeń Chrystusa: o tym z wieczoru Wielkiej Środy, w Betanii, na uczcie w domu Szymona Trędowatego. To ono przelewa czarę goryczy i rozczarowania u Judasza, który postanawia zdradzić swego dotychczasowego Mistrza.

Mniszka Kasjana popełniła co najmniej kilka znamienitych hymnów, lecz to właśnie ten wielkośrodowy wydaje się być jej największym dziełem, bowiem często nazywa się go po prostu: Hymn Kasjany. Pisany osobiście, z wczuciem, 

Święta i Wielka Środa – treść plus trochę liturgiki

W Wielką Środę wieczorem, po całodziennym nauczaniu w Jerozolimie, Chrystus już po raz ostatni wraca na kolację i nocleg do Betanii. To Jego przedostatni posiłek w ziemskim życiu, bowiem Żydzi spożywali wieczerzę paschalną będąc na czczo – tak, jak my przystępujemy do Eucharystii; bo w następny wieczór Jezus ma spożyć już Swoją ostatnią wieczerzę, która właśnie będzie Paschą żydowską, i na której ustanowi sakrament Komunii Świętej. Ale to za dobę; na razie, w wielkośrodowy wieczór, Chrystus jest na wieczerzy w domu Szymona Trędowatego. W trakcie niej ma miejsce trzecie, ostatnie namaszczenie; tak przynajmniej twierdzą Ojcowie Kościoła – we współczesnych komentarzach rzymsko-katolickich do Ewangelii można czasem przeczytać, iż było jedno namaszczenie, tego dnia właśnie, a inne opisy dotyczą właśnie tego, czasem bywa mowa o dwóch namaszczeniach…

Ryt bizantyjski widzi jednak raczej trzy namaszczenia, bowiem w ostatnią, piątą niedzielę Wielkiego Postu Ewangelia mówi o pierwszym namaszczeniu, w domu faryzeusza przez bezimienną, grzeszną kobietę, na długo przed Męką (Łk 7,36-50); drugie przez Marię, siostrę Łazarza, w sobotę wieczór, tuż po wskrzeszeniu jej brata (to jest czytane w Niedzielę Palmową, J 12,1-11) i trzecie przeżywane na nowo dzisiaj (czytanie Liturgii Wielkiej Środy to Mt 26,6-16), gdzie według chronologii Mateuszowej wypada pomiędzy mowami Wielkiego Wtorku a pierwszym Dniem Przaśników, tj. Wielkim Czwartkiem. Jest ono wyjątkowe, gdyż dokonuje go grzeszna kobieta przeczuwając, co się wkrótce stanie – to już namaszczenie wyraźnie na pogrzeb.

Tekst o ikonie namaszczenia w Betanii.

Wykorzystanie  w tym celu drogocennego olejku wydałoby się być marnotrawstwem materiału – to jeszcze bardziej rozjusza Judasza, który

Wielki Poniedziałek, Wielki Wtorek i Wielka Środa – liturgicznie

Te Pierwsze Trzy Dni bywają nazywane „pierwszym Triduum”. Obowiązuje w nie ścisły post: jeden skromny posiłek wieczorem bez mięsa, ryby, nabiału i oleju.

W rytach orientalnych, tj. tradycjach koptyjskiej, etiopskiej indyjskiej (malankarskiej), syriackiej i ormiańskiej nie ma Boskiej Liturgii, a nawet nie jest udzielana Eucharystia – bo to dni zachowania Baranka wybranego w Niedzielę Palmową, jeszcze zgodnie z tradycją Paschy żydowskiej. I ten Baranek czekał trzy dni, stąd też ma być ofiarowany dopiero w Wielki Czwartek, a Liturgia to przecież, m. in. Ofiara – obok wspólnego działania ludu i kapłanów. Jak mówi komentarz egipski: Liturgią w Czwartek jest sam Baranek Boży, Jezus Chrystus, Zabity Ofiarnie za grzechy świata. W porządku bizantyjskim też nie ma pełnej Liturgii, lecz Komunii się udziela – o tym niżej w tym wpisie.

Za to wszyscy wschodni chrześcijanie rano i wieczorem gromadzą się na