Prawosławne nauczanie o Kościele w ikonach

Mądrzejszymi słowami: prawosławna eklezjologia w ikonografii. Ikona to okno na Bożą rzeczywistość. To pomoc w modlitwie, ale też w nauczaniu wiary – podobnie zresztą, jak same teksty i hymny liturgiczne, które także pomagają w modlitwie, a jednocześnie wykładają dogmaty prawosławnego chrześcijaństwa.

Przedstawię tu kilka typów ikon – bardziej i mniej oczywistych. Oczywiście, wpis nie wyczerpuje tematu 😉

1. Ikona apostołów Piotra i Pawła podtrzymujących Cerkiew
Piotr jako apostoł Semitów, głównie Żydów, i Paweł jako oświeciciel pogan, głównie Rzymian wschodnich i zachodnich, są ukazani jako filary Cerkwi. Cerkiew jednoczy ludzi bardzo różnych ludzi – a takowymi byli święci Piotr i Paweł – jeśli prawowiernie wyznają słowem i czynem Trójjedynego Boga. To jednak za mało: tym, co łączy, jest budulec Cerkwi, czyli Ciało i Krew Chrystusa. Stąd też w środku wyobrażenia Kościoła podtrzymywanego przez apostolskie nauczanie umieszczone są: diskos z Ciałem Chrystusa i Kielich z Krwią Chrystusa. Tam, gdzie jest Eucharystia sprawowana w łączności z kanonicznym biskupem, który przestrzega apostolskiego nauczania, tam jest Cerkiew: i lokalna, i powszechna. Pisał o tym św. Ignacy Antiocheński (zm. 107/108), a sam typ ikonograficzny jest stary. Więcej o nim w tym artykule na blogu.

2. Ikona Opieki Bogurodzicy
Matka Boża chroni wiernych Cerkwi Swego Syna. Bo jest Matką wszystkich tych, którzy wierzą w Jej Syna – to się ziściło na Krzyżu przy słowach Chrystusa skierowanych do św. Jana Ewangelisty (J 19,25-27). Również jednak i tutaj nie brakuje

Ikona „Skrajna pokora” / „Nie płacz nade Mną Matko” – Wielka Sobota

Już sam tytuł wskazuje, że to de facto dwie różne, aczkolwiek bardzo podobne do siebie ikony.

Pierwszy typ ikony ma trzy różne nazwy: „Skrajna pokora” (gr. I Akra Tapinosis, ang. Extreme Humility, serb. Kranje smirenje, arab. At-Tawādu’ at-tāmm); „Chrystus w grobie” (cs. Hristos wo grobe); „Król Chwały” (cs. Car Slavy, gr. O Basileus tis Doksis. ang. The King of Glory). Należy przy tym zaznaczyć, iż te nazwy bywają stosowane do drugiego typu ikony.

Ikona obydwu typów przedstawia Chrystusa w grobie, zmarłego. W pierwszym typie jest On sam. O tym, że jest po Męce i śmierci na krzyżu, i że nie żyje, świadczy

Ikona „Modlitwa w Ogrójcu” = „Modlitwa o Kielich” – Wielki Czwartek

Przedstawiana tu ikona ma kilka nazw: „Modlitwa w Ogrójcu” („Modlitwa w Getsemani”), „Modlitwa o Kielich” (cs. Molenie o Czaszi), „Agonia”. Każda jest adekwatna, a skupia się na innych aspektach prezentowanej sceny. Ten typ ikony dotyczy zarówno tradycji bizantyjskiej, jak i orientalnej. Podobnie malował też Duccio na Zachodzie.

Na tej ikonie zawsze najważniejszą postacią jest sam Jezus Chrystus. Modlący się w pozycji klęczącej na skale, z pokorną, pełną troski twarzą. Oddają to słowa Ewangelii: Począł się smucić i odczuwać trwogę. Wtedy rzekł do nich: „Smutna jest moja dusza aż do śmierci”; I odszedłszy nieco dalej, upadł na twarz (Mt 26, 37; 38; 39); Począł drżeć, i odczuwać trwogę (Mk 14,33); Pogrążony w udręce jeszcze usilniej się modlił, a Jego pot był jak gęste krople krwi, sączące się na ziemię (Łk 22, 44). Dłonie ma otwarte, ułożone wewnętrzną ich stroną do góry, co wskazuje na

Ikona święta Spotkania Pańskiego

Ikona tegoż święta spoczywa na środku świątyni od 1 lutego wieczór do 9 lutego włącznie – o obchodach liturgicznych traktuje ten artykuł. Na świątecznej ikonie dostrzegamy dwie warstwy bogate w symbolikę: postaci Chrystusa, Bogurodzicy, Józefa Oblubieńca, starca Symeona i prorokini Anny oraz Świątynię Jerozolimską.

Najpierw przyjrzyjmy się warstwie osobowej. Zbawiciel spoczywa na rękach św. Symeona. Chrystus, choć jest malutkim dziecięciem, ma na sobie złotą szatę a nie pieluszki czy przepaski, co ukazuje to, że

Ikona Objawienia Pańskiego (6 stycznia)

Ikona wielkiego święta, jakim jest Objawienie Pańskie zwane też Epifanią czy Teofanią, przedstawia Chrzest Chrystusa w rzece Jordan. Z racji tego, że po Passze z Wielkim Tygodniem jest to w zasadzie najstarsze chrześcijańskie święto, to i jego typ ikonograficzny jest stary. Choć istnieją różne jego warianty, zależne od czasów i kultury, wiele symboliki zachowują wspólnej.

Współczesna ikona serbska

Na środku widzimy Wcielonego Syna Bożego, Jezusa Chrystusa. Ma On na sobie tylko przepaskę, albo jest zupełnie nagi – choć oczywiście nie wszystko jest ukazane na ikonie, by nie wodzić upadłego człowieka na pokuszenie. Rzecz jasna, chrzest wiąże się z zanurzeniem w wodzie, więc to naturalne, że

Ikona Obrzezania Pańskiego

Pierwszego stycznia Cerkiew prawosławna obchodzi święto Obrzezania Pańskiego oraz św. Bazylego Wielkiego, o czym więcej w tym tekście. Dzień ten ma oczywiście swoją ikonę.

Tło ikon stanowią zabudowania, w tym pewien element z kopulastym sklepieniem, w którym zazwyczaj znajduje się zasłona – oznacza to, iż

Ikona Bożego Narodzenia

Chrystus się rodzi, wysławiajcie! Chrystus z niebios, spotykajcie! Słysząc te pierwsze słowa Kanonu Bożego Narodzenia, podchodzimy do ikony wyniesionej na środek cerkwi – w zależności od tradycji, po Liturgii św. Bazylego w Wigilię, w trakcie sticher wielkiego powieczerza lub w czasie śpiewu polileosu na jutrzni. Podchodzimy, i całujemy tę ikonę, niejako faktycznie spotykając i wysławiając długo Oczekiwanego, Nowonarodzonego Mesjasza, Syna Bożego.

Często ta ikona w okresie świątecznym jest również wystawiona w prawosławnych domach. W krajach arabskich ikona ta jest