Jak dobrze przeżyć Wigilię Objawienia Pańskiego i same Święta?

Uwaga wstępna! Daty podaję według mineji, tj. kalendarza cerkiewnego i ksiąg liturgicznych – jeśli ktoś posługuje się starym stylem i nie pamięta faktycznych dat, a tylko te świeckie, to musi dodawać 13 dni. To, co piszę, wypływa z własnego doświadczenia, różnych zaobserwowanych tradycji – to tylko przykłady, nie żadna wyrocznia! Ufam jednak, że komuś może coś się z tego przydać…

WSTĘP
Mimo faktu, iż po Passze jest to najstarsze święto, i równe rangą Bożemu Narodzeniu – pierwotnie zresztą się z nim łączyło, i liczne ślady tego zachowały się do dzisiaj – już raczej nie jest to przedmiotem tekstów gazetkowych, nagłówków internetowych itp. Albo mamy tylko materiały medialne o Orszakach Trzech Króli, albo o „prawosławnym morsowaniu”, tj. kąpielach w kreszczeńskiej wodzie, tzn. pobłogosławionej w ramach obrzędu wielkiego poświęcenia wody. A jednak przygotowywaliśmy się w Adwencie-Poście Bożonarodzeniowym także do tego święta, co zresztą dobrze widać w niektórych rytach wschodnich jak i zachodnich, gdzie przewijała się postać świętego Jana Chrzciciela.

Zanim więc przejdę do tytułowych dni, przypominam o

Chrzcicielu, zapieczętuj śpiew i przewodź uroczystości! – doksastikon IX królewskiej godziny Wigilii Epifanii

Piątego stycznia, czyli w Wigilię Święta Objawienia Pańskiego, zwanego także Epifanią, Teofanią czy Chrztem Pańskim, sprawuje się tzw. Królewskie Godziny Kanoniczne, o czym można więcej przeczytać w tym artykule. Każda z godzin jest bardzo rozbudowana, i ma własną hymnografię. Ostatnią godziną jest dziewiąta, która ma już przygotować do rozpoczynające się potem szczególnej Liturgii św. Bazylego Wielkiego łączącej się z wieczernią i dalszego ciągu uroczystych nabożeństw jednego z największych i najstarszych prawosławnych świąt.

To stopniowe wchodzenie w święto widać w przedstawianym tu hymnie. Stopniowe, bo jeszcze trwa Wigilia, jeszcze jest post ścisły, dopiero przygotowujemy się, by być na nowo uczestnikami mistycznych wydarzeń nad rzeką Jordan. Stąd też w tej modlitwie zwracamy się do jednego z głównych bohaterów uroczystości:

Objawiłeś się dzisiaj światu… – kontakion święta Epifanii (6 stycznia)

Mam wrażenie, że kontakion święta Teofanii gdzieś nam umyka na tle innych hymnów tej uroczystości, zwłaszcza troparionu. Tymczasem, choć jest on króciutki, doskonale podkreśla najważniejsze aspekty tego święta.

Po pierwsze, objawienie się Boga w świecie, pogrążonym w mroku przez grzechy, i to Wcielonego Boga („przyszedłeś”). Po drugie, że

„Wszyscy, którzyście ochrzczeni w Chrystusie…” – hymn Epifanii i nie tylko (dużo nagrań)

Na każdej Boskiej Liturgii – przynamniej tych najczęściej sprawowanych autorów – śpiewany jest trisagion. Dzieje się tak także na Liturgiach rozpoczynających się od wieczerni, gdzie początkowe hymny Liturgii nie są śpiewane, bo zastępują je stichery wieczerni na daną okazją. Jedyną właściwie Liturgią, na której nie słyszymy trisagionu w formie śpiewane – ale mówionej w ramach naczała (modlitw początkowych) tuż przed nią tak – jest Uprzednio Poświęconych Darów, ale nie jest to jednak pełna Liturgia.

Trisagion to Święty Boży, Święty Mocny, Święty Nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami x3. W ramach naczała jest on (melo)recytowany trzy razy. W ramach Wielkiej Doksologii (Chwała na wysokościach Bogu) oraz na Liturgii jest on śpiewany, i po trzech razach śpiewa się do tego Chwała Ojcu i Synowi i Świętemu Duchowi, i teraz, i zawsze, i na wieki wieków, amen; Święty Nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami oraz jeszcze raz pełny tekst Święty Boży, Święty Mocny, Święty Nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami. W niektórych – zwłaszcza południowych – tradycjach przed tym ostatnim razem diakon woła „dynamis” po grecku lub w tłumaczeniu na lokalnych język, czyli „z mocą”. I ten ostatni raz, po tym zawołaniu, werset często jest śpiewany wolno, w rozciągnięty sposób.

Na Boskiej Liturgii – i tylko niej – kilka razy w roku śpiewa się inny trisagion czy też anty-trisagion (czyli „zamiast trisagionu”). Jest to albo hymn poświęcony Krzyżowi, o czym więcej w tym wpisie, albo hymn, o która mowa w tym artykule 😉

Wszyscy, którzyście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa, alleluja! to de facto cytat ze św. apostoła Pawła (Ga 3,27), tyle że z dodanym „alleluja”. Zasady śpiewu hymnu identyczne jak w trakcie zwykłego trisagionu, czyli 3 razy ten werset, Chwała Ojcu…, ostatnia fraza wersetu, i jeszcze raz pełny, który może być zaśpiewany wolniej i poprzedzony zawołaniem „z mocą”.

Po grecku ten hymn brzmi tak:

Ikona Objawienia Pańskiego (6 stycznia)

Ikona wielkiego święta, jakim jest Objawienie Pańskie zwane też Epifanią czy Teofanią, przedstawia Chrzest Chrystusa w rzece Jordan. Z racji tego, że po Passze z Wielkim Tygodniem jest to w zasadzie najstarsze chrześcijańskie święto, to i jego typ ikonograficzny jest stary. Choć istnieją różne jego warianty, zależne od czasów i kultury, wiele symboliki zachowują wspólnej.

Współczesna ikona serbska

Na środku widzimy Wcielonego Syna Bożego, Jezusa Chrystusa. Ma On na sobie tylko przepaskę, albo jest zupełnie nagi – choć oczywiście nie wszystko jest ukazane na ikonie, by nie wodzić upadłego człowieka na pokuszenie. Rzecz jasna, chrzest wiąże się z zanurzeniem w wodzie, więc to naturalne, że

Objawienie Chrystusa – metropolita Jerzy (Khodr)

Bóg się objawił! Prawdziwie się objawił! W wielkim dniu święta Epifanii przedstawiam tekst w moim tłumaczeniu. ukazał się pierwotnie na cerkiew.pl. 

6 stycznia – święto Objawienia Pańskiego (Epifania) liturgicznie

Jako że 6 stycznia – czyli dzień Objawienia Pańskiego – jest jednym z najstarszych i najchwalebniejszych świąt chrześcijańskich (więcej o jego treści tutaj), to jego obrzędy liturgiczne i ludowe należą do najbogatszych z całego roku.

Kolor liturgiczny to raczej biały, jak na Paschę, Boże Narodzenie i Przemienienie Pańskie. W niektórych tradycjach można spotkać się z niebieskim – zapewne skojarzenie z wodą.

I WIELKIE POWIECZERZE
Sprawowane w wigilię święta wieczór, 5 stycznia; w parafiach powieczerza sprawowane są rzadko, tylko na wielkie okazje. Łączy się ono z litiją.

1. Melorecytowane modlitwy początkowe i psalmy (4, 6, 12, 24, 30, 90 – w praktyce parafialnej część jest pomijana), aż rozlega się pierwszy zwycięski śpiew: