Kiedy zstąpiłeś mieszając języki… – kontakion Pięćdziesiątnicy (+ nagrania)

Kontakion święta Zstąpienia Świętego Ducha, tak jak w przypadku innych uroczystości, jest wykonywany przez cały okres jej trwania (w tym przypadku do soboty przed Niedzielą Wszystkich Świętych włącznie) na niemalże wszystkich nabożeństwach cyklu dobowego. Czyli na jutrzni (po VI pieśni kanonu), w trakcie godzin 1-szej, 3-ciej, 6-tej i dziewiątej, na Boskiej Liturgii w trakcie małego wejścia. Przeważnie jednak tylko na Liturgii śpiewa się go – zaś na innych nabożeństwach albo melorecytuje, albo po prostu czyta.

Jest on na ton ósmy, tak samo jak troparion tego święta. Liczba osiem oznacza wieczność, ton ósmy jest także ostatnim w systemie śpiewów kilku rytów tak wschodnich, jak i zachodnich. Obrazuje to zatem pełnię czasów, wieczność Kościoła powstałego właśnie w dniu Zesłania Ducha Świętego.

W tym kontakionie widzimy zestawienie dwóch wydarzeń. Pierwsze z nich to podział ludzkości przez jej pychę w trakcie budowy wieży Babel (zob. Rdz 11,1-9), która doprowadziła do podziałów wśród ludzi na języki, tj. różne ludy, do braku porozumienia, konfliktów. Drugie z nich to

Widzieliśmy Światłość Prawdziwą, przyjęliśmy Ducha z Niebios… – hymn święta Pięćdziesiątnicy i Eucharystyczny

Hymn Widzieliśmy Światłość Prawdziwą (cs. Widiehom Swiet Istinnyj) to pierwszy z dwóch hymnów po zakończonej Eucharystii na Boskiej Liturgii. Wówczas śpiewany jest przeważnie na ton piąty, ale bywa też na ton drugi a nawet czwarty. Jednakże od Paschy – a w niektórych tradycjach już od Soboty Wskrzeszenia Łazarza – ten hymn pomija się, ponieważ Święty Duch tak jakby jeszcze nie zstąpił, i przygotowujemy się do Jego zesłania i przyjęcia Go na nowo. Następuje to pięćdziesiątego dnia od święta Paschy – i wówczas hymn ten nie tylko wraca na czas po Eucharystii, ale także jest jedną ze sticher święta, na ton drugi.

To podobna sytuacja, jak z modlitwą

„Wszyscy, którzyście ochrzczeni w Chrystusie…” – hymn Epifanii i nie tylko (dużo nagrań)

Na każdej Boskiej Liturgii – przynamniej tych najczęściej sprawowanych autorów – śpiewany jest trisagion. Dzieje się tak także na Liturgiach rozpoczynających się od wieczerni, gdzie początkowe hymny Liturgii nie są śpiewane, bo zastępują je stichery wieczerni na daną okazją. Jedyną właściwie Liturgią, na której nie słyszymy trisagionu w formie śpiewane – ale mówionej w ramach naczała (modlitw początkowych) tuż przed nią tak – jest Uprzednio Poświęconych Darów, ale nie jest to jednak pełna Liturgia.

Trisagion to Święty Boży, Święty Mocny, Święty Nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami x3. W ramach naczała jest on (melo)recytowany trzy razy. W ramach Wielkiej Doksologii (Chwała na wysokościach Bogu) oraz na Liturgii jest on śpiewany, i po trzech razach śpiewa się do tego Chwała Ojcu i Synowi i Świętemu Duchowi, i teraz, i zawsze, i na wieki wieków, amen; Święty Nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami oraz jeszcze raz pełny tekst Święty Boży, Święty Mocny, Święty Nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami. W niektórych – zwłaszcza południowych – tradycjach przed tym ostatnim razem diakon woła „dynamis” po grecku lub w tłumaczeniu na lokalnych język, czyli „z mocą”. I ten ostatni raz, po tym zawołaniu, werset często jest śpiewany wolno, w rozciągnięty sposób.

Na Boskiej Liturgii – i tylko niej – kilka razy w roku śpiewa się inny trisagion czy też anty-trisagion (czyli „zamiast trisagionu”). Jest to albo hymn poświęcony Krzyżowi, o czym więcej w tym wpisie, albo hymn, o która mowa w tym artykule 😉

Wszyscy, którzyście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa, alleluja! to de facto cytat ze św. apostoła Pawła (Ga 3,27), tyle że z dodanym „alleluja”. Zasady śpiewu hymnu identyczne jak w trakcie zwykłego trisagionu, czyli 3 razy ten werset, Chwała Ojcu…, ostatnia fraza wersetu, i jeszcze raz pełny, który może być zaśpiewany wolniej i poprzedzony zawołaniem „z mocą”.

Po grecku ten hymn brzmi tak:

Klęcząc w święto Pięćdziesiątnicy – metropolita Aleppo Paweł (Jazidżi) na Zesłanie Świętego Ducha

Kazanie to w moim tłumaczeniu ukazało się pierwotnie na cerkiew.pl pięć lat temu.

Rzekłem: teraz rozpocząłem, oto odmiana prawicy Najwyższego
[drugi stych wielkiego prokimenu śpiewanego na wieczerni w Niedzielę Pięćdziesiątnicy z obrzędem klękania]

Nasza Święta Cerkiew do nabożeństwa wieczerni Niedzieli Pięćdziesiątnicy włączyła obrzęd modlitw na klęcząco [cs. kolenopriklonne molitwy; arab. salātu-s-sadżadati]. Pięćdziesiątnica była świętem żydowskim

Ikona Pięćdziesiątnicy – Zstąpienia Świętego Ducha

W pięćdziesiąty dzień od Paschy Cerkiew prawosławna obchodzi jedno z największych swoich świąt: Zesłanie Ducha Świętego. Z racji tego, że jest to jednocześnie Niedziela Świętej Trójcy, to owe święto ma dwie ikony: Trójcy Świętej oraz Zesłania. W tym tekście omówię tę drugą, która również jest częstym motywem fresków cerkiewnych.

Tłem ikony jest budynek wyobrażający

Królu Niebieski, Pocieszycielu, Duchu Prawdy… – hymn Zesłania Ducha Świętego

Cariu Niebiesnyj to zapewne najsłynniejszy hymn święta Pięćdziesiątnicy (o jego treści więcej tutaj, zaś liturgice w tym miejscu). Odmawiany po raz pierwszy od Wielkiej Soboty wieczór. Nie tyle, że odmawiany – śpiewany uroczyście! Na ton szósty. Od teraz, aż do następnej Paschy, ta modlitwa będzie towarzyszyć nam… No właśnie, na początku każdej modlitwy: porannej, wieczornej, Boskiej Liturgii, godzinach kanonicznych, molebniu… To jest jedna z kilku modlitw, którą każdy prawosławny powinien znać na pamięć. Jest ona częścią składową naczała, czyli modlitw początkowych (wraz W Imię Ojca, z trisagionem, Przenajświętsza Trójco i Ojcze nasz).

Jednak w dzień Zstąpienia Świętego Ducha, na pięćdziesiąty dzień od Zmartwychwstania Chrystusa, modlitwa ta jest także ponawianą na nabożeństwach (m. in. wieczerni i jutrzni) sticherą. Jej treść po polsku brzmi tak: 

Poniedziałek Świętego Ducha – tradycja bizantyjska i orientalna

Jak przystało na wielkie święto, jakim jest Pięćdziesiątnica, ma ona sześć dni poświątecznych, tj. jej oddanie następuje na sobotniej Boskiej Liturgii, dzień przed Niedzielą Wszystkich Świętych. Zatem, przez te dni codziennie są śpiewane hymny tego święta. Wyjątek stanowią antyfony – te są już zwykłe, choć np. w tradycji antiocheńskiej wciąż świąteczne – oraz trisagion, który również zwyczajny, tj. Święty Boże…; jednak w tradycji arabskiej w Poniedziałek Świętego Ducha śpiewa się ten wczorajszy, specjalny, czyli Wy wszyscy, którzyście ochrzczeni w Chrystusie… Ikona święta – zesłanie Ducha Świętego lub Trójca Święta Rublowa – znajduje się na środku świątyni w przeciągu tego okresu poświątecznego (cs. poprazdnstwa).

Zarazem jednak tryumfalny i radosny okres Świętych 50 Dni kończy się wraz z wieczernią z trzema modlitwami odmawianymi na klęcząco. Stąd też Święta Pięćdziesiątnica się kończy, ale okres samego święta trwa cały tydzień. Dlatego też jeszcze przez ten tydzień, do Niedzieli Wszystkich Świętych