Dzisiejszego wieczoru Z Bogiem rozpoczynamy Triod Postną, a konkretnie jej pierwszą część: Przedpoście. Oznacza to, iż teraz w Cerkwiach będzie się korzystać z grubaśnej księgi liturgicznej (około 700 stron, zależy od wydania), zwanej właśnie Triodą Postną, która obejmuje czas od Przedpościa aż do Wielkiej Soboty włącznie. Księga ta zawiera hymny poszczególnych dni, odwołania do czytań, synaksariony (objaśnienia liturgiczne i treściowe poszczególnych ważniejszych dni), przepisy liturgiczne i postne na te 71 dni.
Cykl ruchomy ma przewagę nad stałym, jednakże księgi tegoż drugiego, czyli oktoich (niedziele i dni tygodnia zwykłe) oraz minieja (święta i święci wg cyklu stałego) są również stosowane, co może przyprawić o zawał duchownych, dyrygenta, śpiewających i lektorów.
Od dzisiaj na niedzielnej jutrzni nie słyszymy już hymnu Powstał Jezus z grobu, który zabrzmi dopiero w Paschalną Noc, po szóstej pieśni Kanonu Paschy, a w tradycjach południowych nawet po każdej kolejnej pieśni tego kanonu. Zamiast niego, od pierwszej niedzieli Przedpościa aż do piątej niedzieli Wielkiego Postu włącznie, rozlega się śpiew długiego pokutnego hymnu Pokajania drzwi otwórz mi, Życia Dawco (Pokajanija dwieri otwierzi mi, Żiznodawcze); w niektórych cerkwiach na czas tego hymnu gasną światła. Oto śpiew tego hymnu w języku cerkiewno-słowiańskim, z polskimi napisami:
Śpiew w przeróżnych językach (w tym po polsku) przedstawiony tutaj.
Dzieje się tak dlatego, że nie jesteśmy jeszcze gotowi w pełni dostrzec i przyjąć Zmartwychwstania, być jego uczestnikami. Cerkiew nie zapomina o Zmartwychwstaniu w tę i kolejne niedziele –oprócz Palmowej, bo wtedy Zmartwychwstanie jeszcze się nie wydarzyło, gdyż wszystkie tamte wydarzenia są nie tylko wspominane, lecz uobecniane. Lecz niejako przykrywa je zasłoną, tak jak to było w Starym Testamencie, czyli okresie przygotowawczym do Paschy Chrystusa – to znaczy takim, jakim my teraz jesteśmy; było ono wspominane, lecz nie tak jasno, dominowało tam wezwanie do pokajania.
Przedpoście to przede wszystkim cztery niedziele przygotowawcze do Wielkiego Postu, wskazujące nam, nad czym mamy pracować w tymże nadchodzącym okresie. Każda z nich ma swoją hymnografię – co istotne, oprócz troparionu, bo śpiewany jest tylko niedzielny – ikonografię i czytania na Liturgii. Pierwsza niedziela Przedpościa to Niedziela o celniku i faryzeuszu. Nazwa bierze się z Ewangelii czytanej tego dnia (Łk 18,10-14).
Pierwszy hymnem tej niedzieli, a zatem, ogółem Przedpościa, jest stichera Nie pomódlmy się jak faryzuesz, o którym więcej, razem z przykładowymi nagraniami, włącznie z językiem polskim, w tym tekście.
W tę niedzielę mamy następujące aspekty:
- Pokajanie – żal za swe grzechy, chęć nawrócenia się, szczera skrucha, wynikająca z miłości do Boga i bliźniego (jak to czynił celnik), a nie tylko chęci wypełnienia jakichś przepisów; to krok dalej, niż chęć i szukanie, o czym była mowa w poprzednie dwie czy też trzy niedziele przygotowawcze do Przedpościa;
- Pokora – nie wywyższanie się, że mniej grzeszę niż inni, jak to czynił przypowieściowy faryzeusz. Pokora to nie wyobrażanie sobie tego, jak silny jestem, jak święty, jak niezależny… To pokory zabrakło Adamowi i Ewie, w momencie grzechu – niektórzy Ojcowie Cerkwi twierdzą, że gdyby nasi rodzice się pokajali, a nie szli w zaparte, to Bóg by przebaczył od razu, tudzież, skutki pierwszego grzechu byłyby mniejsze; oczywiście, najwspanialszy przykład pokory to Chrystus, i jeden z jej przejawów – obmycie nóg uczniom w Wielki Czwartek – jest wspominany w kanonie tej niedzieli, i jest to zarazem wskazanie, że rozpoczynamy podróż do jerozolimskiego Wielkiego Tygodnia.
Ku Bożemu wstępowaniu zawsze prowadzi nas Zbawca i Władca,
pokazawszy pokorę otwierającą wysokości,
gdy nogi uczniów Swymi rękoma umył.
(z czwartej pieśni kanonu Niedzieli o celniku i faryzeuszu)
Te dwa elementy – pokajanie i pokora – są niezbędne do prawdziwej, przyjemnej Bogu modlitwy. Modlitwa jest niezbędna do Zbawienia, sam nasz Pan modlił się począwszy od Mistycznej Wieczerzy, do ostatnich chwil na Krzyżu.
Doxastikon jutrzni Niedzieli o Celniku i Faryzeuszu:
Chwalącego się swymi czynami i usprawiedliwiającego się
faryzeusza osądziłeś, Panie,
a korzącego się i w westchnieniach
proszącego o oczyszczenie celnika usprawiedliwiłeś.
Nie zważasz bowiem na mędrkowanie
i nie odrzucasz skruszonego serca.
Przeto i my przypadamy w pokorze do Ciebie,
któryś za nas cierpiał:
Daj odpuszczenie grzechów i wielkie miłosierdzie!
Śpiew tego hymnu w języku greckim:
Więcej o treści tej niedzieli można się dowiedzieć z tekstu o ikonie przedstawiającej tę przypowieść
Po co jeść, skoro można pościć? 